فصلنامه پژوهش های دانش انتظامی
سال بیست و پنجم شماره 3 (پیاپی 99، پاییز 1402)

 امروزه چالش جدی مدیران، مدیریت اثربخش دانش است، کمبود یا نبود مدل مناسب مدیریت دانش آنان را ناگزیر کرده است که از خطاهای خود درس بگیرند. از این رو این پژوهش با هدف طراحی الگوی دانش آفرینی فراجا در مدیریت پیشگیری انتظامی از جرم انجام شده است.

 این پژوهش از نظر هدف، توسعه ای–کاربردی، از حیث گردآوری داده ها پیمایشی، از لحاظ تحلیل داده ها توصیفی و استنباطی و دارای رویکردی آمیخته (کمی / کیفی) و ماهیتی اکتشافی است. داده های لازم با مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان و پرسشنامه محقق ساخته دانش آفرینی و مدیریت پیشگیری انتظامی از جرم بر اساس طیف لیکرت تحصیل شد. مشارکت کنندگان در بخش کیفی 17 نفر، شامل خبرگان فراجا، اعضای هییت علمی، مدیران و کارشناسان مجرب حوزه پیشگیری انتظامی هستند که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و در شناسایی عوامل از طریق مصاحبه و تایید عوامل از طریق روش دلفی؛ در ساخت مدل مشارکت داشته اند. جامعه آماری در فرایند پیاده سازی مدل، شامل کارشناسان، فرماندهان و مدیران ستادی و صفی مرکز شامل ستاد پلیس پیشگیری فراجا و معاونت عملیات فراجا و فرماندهی انتظامی تهران بزرگ طبق جدول مورگان 186 نفر که به صورت تصادفی طبقه ای متناسب با حجم طبقات انتخاب شده اند. به منظور بررسی اعتبار مدل از نرم افزارهای اس. پی. اس. اس. ویراست 26 و SMART PLS ویراست 3/3 استفاده شد.

 بین عوامل تواناساز دانش با عوامل خلق دانش (05/0>p،249/0β=) و نیز عوامل تسهیل کننده دانش با عوامل خلق دانش (05/0>p،500/0β=) رابطه معنادار وجود دارد، با توجه به مثبت شدن ضریب مسیر، این رابطه ها از نوع افزایشی (مستقیم) می باشند. همچنین نتایج نشان دهنده رابطه معنادار و افزایشی میان متغیر عوامل تواناساز دانش با مدیریت پیشگیری انتظامی از جرم (05/0>p،294/0β=) و رابطه معنادار و افزایشی میان متغیر عوامل خلق دانش با مدیریت پیشگیری انتظامی از جرم (05/0>p،212/0β=) است.

 با افزایش و بهبود متغیرهای عوامل تواناساز دانش و عوامل تسهیل کننده دانش، عوامل خلق دانش بهبود پیدا خواهد کرد. علاوه بر تاثیر مستقیم، به طور غیرمستقیم از طریق عوامل خلق دانش بر مدیریت پیشگیری انتظامی از جرم نیز تاثیر می گذارد.

پلیس برای انجام وظیفه خود از سلاح استفاده و اقدام به تیراندازی می کند. هدف این پژوهش طراحی الگوی توسعه تیراندازی در مراکز آموزشی پلیس ایران با رویکرد روان شناختی است.

از نظر راهبرد، کیفی و از لحاظ هدف و ماهیت، توسعه ای - کاربردی به روش نظریه سازی داده بنیاد با رویکرد نظام مند اشتراس و کوربین است. مشارکت کنندگان در پژوهش خبرگان دانشگاهی مدیریت ورزشی، علوم انتظامی، مراکز آموزشی، اساتید و مربیان تیراندازی پلیس با نمونه گیری به روش نظری (قضاوتی) بودند که طی مصاحبه با صاحب نظران اشباع نظری حاصل شد. ابزار پژوهش برگه های کدگذاری طبق دستورالعمل محقق ساخته بودند که روایی آن توسط اعضای گروه پژوهش تایید شد و پایایی آن نیز با معیار پی اسکات (ضریب توافق بین کدگذاران) 95/0 محاسبه شد.

تجزیه وتحلیل داده ها با کدگذاری های باز، محوری و انتخابی اسناد و مصاحبه های نیمه ساختاریافته جهت شناسایی مقوله های پدیده مرکزی، شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها صورت گرفت. نتایج کیفی در قالب 35 مقوله، 136 کد مفهومی و 222 گویه در دل ابعاد 6 گانه الگو جای گرفتند. از برآیند مصاحبه با صاحب نظران می توان این گونه بحث نمود که پیامد توسعه آموزش تیراندازی شامل پیامدهای سازمانی، پیامدهای ملی و اجتماعی، پیامدهای آموزشی و پیامدهای بهینه و مطلوب را در پی خواهد داشت.

پیشایندها و برآیندهایی توسعه آموزش تیراندازی در مراکز آموزشی پلیس با رویکرد روان شناختی در اثربخشی و موفقیت نیروهای پلیس در ماموریت های عملیاتی می تواند مفید وکاربردی باشند. توسعه تیراندازی نیروهای پلیس، شامل اصلاحاتی در زمینه آموزشی، ساختاری، ارتباطی- تجهیزاتی، مدیریتی و فنی است.

 مقررات قانونی حاکم بر تیراندازی های پلیسی حین اجرای ماموریت های برقراری نظم از دو نابسامانی عمده رنج می برد. نخست، زمانی که ماموران پلیس در جریان ماموریت های مسلحانه تیراندازی مرگبار انجام می دهند، به مثابه اشخاصی مجازات می شوند که با انگیزه های شخصی سلاح و ابزار قتاله تهیه و فرد دیگر را به قتل رسانده اند. دوم، رفتار مبتنی بر قصد قتل با رفتار نوعا قتاله فاقد قصد قتل، یکسان انگاشته شده و مجازات قصاص نفس نسبت به هر دو مورد اعمال می شود.

 پژوهش حاضر کاربردی و از نوع مروری (تحلیل مقررات قانونی و رویه قضایی مرتبط با موضوع) است.

 ماهیت ماموریت های پلیسی با دو نوع خطر جانی ارتباط دارد: از یک طرف هر لحظه احتمال «خطر جانی برای ماموران پلیس» متصور است و از طرف دیگر، برخی ماموریت های پلیسی با هدف آزادی «گروگان یا فرد در معرض خطر جانی» انجام می شود. در هر دو مورد، لازم است ماموران پلیس به ابزارهای متناسب تجهیز شوند و خطرات متعارف ناشی از تجهیز این ماموران به سلاح گرم در ضمانت اجراهای قانونی لحاظ شود. در حوزه پذیرش خطرات ناشی از تجهیز ماموران به سلاح گرم، اقدامی معتنابهی انجام نشده و وقوع تیراندازی مرگبار در جریان ماموریت پلیسی، مبنای قانونی برای تخفیف یا کاهش مجازات برای ماموران ندارد. در روند رسیدگی قضایی به اتهامات مرتبط با تیراندازی های مرگبار پلیس، شرایط متحول و پویای زمانی و مکانی حاکم بر ماموریت ها و محدودیت های حاکم بر محاسبات و تصمیم گیری های ماموران در سایه استدلال ها و انتظارات ذهنی نامتعارف قرار می گیرد و در آراء قضایی جلوه نمی نمایاند.

 رفتار قانونی یا قضایی مغایر اقتضایات عرفی ماموریت های پلیسی و فارغ از واقعیت های حاکم بر تیراندازی های پلیس، به دو صورت می تواند آثار زیان بار در پی داشته باشد. نخست این که ماموران پلیس از گذر بازداشت موقت یا محکومیت به قصاص نفس در نتیجه تیراندازی مرگبار به طور مستقیم متضرر می شوند. دوم این که در نتیجه کاهش انگیزه و سرخوردگی ناشی از بازداشت یا محکومیت، بازدارندگی ماموریت های پلیسی کاهش می یابد و نظم اجتماعی به صورت غیرمستقیم مختل می شود.

وضعیت های مخاطره آمیز مواردی است که طفل یا نوجوان، در معرض بزه دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمانی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیتی قرار می گیرد. پلیس به عنوان محوری ترین سازمان درگیر در امر پیشگیری از جرایم، نیازمند آگاهی و اقدام مقتضی در پیشگیری از وضعیت های مخاطره آمیز بزه دیدگی اطفال و نوجوانان است. پژوهش حاضر درصدد بررسی راهبردهای پلیس در پیشگیری از بزه دیدگی اطفال و نوجوانان با تاکید بر این وضعیت ها می باشد.

این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، کارکنان واحدهای گشت، فوریت های پلیسی110 و واحدهای مشاوره و مددکاری است که براساس فرمول کوکران، تعداد 155 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزارگردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن صوری و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ، 83 /0 تعیین شد و داده ها با نرم افزار اس. پی. اس. اس 24 تجزیه و تحلیل شده است.

یافته ها نشان می دهد راهبرد حمایتی پلیس با مقدار465 /56=t، راهبرد مشارکتی پلیس با مقدار354 /49=t و راهبرد تعاملی پلیس با مقدار756 /52=t درسطح معناداری000/0 بر پیشگیری از بزه دیدگی اطفال و نوجوانان در وضعیت های مخاطره تاثیر معناداری دارند. بنابراین انجام مداخلات حمایتی، مشارکتی و تعاملی پلیس موجب کاهش آثار عوامل آسیب زا در بزهکاری اطفال و نوجوانان در وضعیت های مخاطره آمیز می شود.

نتایج پژوهش نشان می دهدکه پلیس می تواند با اقدام های مانند تربیت و بکارگیری نیروهای متخصص، استفاده از سامانه های اطلاعاتی و پایش تصویری، شناسایی نقاط جرم خیز و عوامل خطر، آگاهی بخشی عمومی، استفاده از رسانه های جمعی و فضای مجازی، تقویت پیوند پلیس با مدرسه، ارتقای سطح شناخت اجتماعی و... نقش مهمی در این حوزه ایفا نماید.

اختیار پاسخ دهی به جرم توسط مقامات پلیسی، در کشورهای دارای نظام حقوقی عرفی به ویژه انگلستان دارای سابقه دیرینه است. از این اختیار، باعنوان «پاسخ های خارج دادگاهی پلیس» یاد می شود؛ قانون گذار ایران با پیش بینی نهاد اخطار در زمره اختیارات پلیس ویژه اطفال و نوجوانان، برای نخستین بار در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399، در مرحله پلیسی به این گونه اختیارات توجه کرده است. این پژوهش قصد دارد با نگاهی تطبیقی به بررسی ماهیت و ابهامات نهاد اخطار در مرحله پلیسی بپردازد. 

این پژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی انجام شده است و یافته های آن، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، مقاله ها و پژوهش های لاتین گردآوری شده است.

بررسی تطبیقی موضوع در کشور انگلستان نشان می دهد که لازمه کارآمدی، بهره وری و اثربخشی نهاد اخطار توسط پلیس ویژه اطفال و نوجوانان، تیبین دقیق ماهیت این نهاد، توسعه مصادیق اعمال آن مابه ازای سایر جرایم خرد و سبک و همچنین تفکیک شرایط اعمال آن در مقابل بزهکاران بزرگ سال و نوجوان است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که اعطای برخی اختیارات در راستای برخورد با جرایم خرد به پلیس، ضمن حفظ تعامل بین پلیس و دستگاه قضایی به تقویت جایگاه پلیس در فرآیند دادرسی کیفری منتهی می شود. به موجب نتایج حاصل از این پژوهش کاربست نهاد اخطار به شرطی هویدا خواهد شد که در شروع به تعقیب فرایند کیفری اعمال شود. هرچند قانون گذار برای نخستین بار در حقوق ایران به پیش بینی این اختیار در مرحله پلیسی پرداخته است؛ اما مشخص نبودن ماهیت و محدوده آن منجر به ایجاد ابهاماتی شده است.